Một hành trình để trả lời câu hỏi quan trọng nhất: Làm thế nào để kiến tạo nên phiên bản con người mà chúng ta thực sự tự hào, độc lập với mọi chức danh?
Bạn có bao giờ nghĩ về một buổi sáng thứ Hai thật khác không?
Không phải cái kiểu sáng thứ Hai với tiếng chuông báo thức inh ỏi, bạn vội vã vớ lấy điện thoại, lướt qua hàng loạt email và tin nhắn công việc với một cái ngáp dài.
Tôi đang nói về một buổi sáng thứ Hai mà bạn thức dậy trước cả chuông báo thức, không phải vì áp lực, mà vì một sự háo hức len lỏi từ bên trong. Bạn pha một tách cà phê, ngồi vào góc bàn quen thuộc, và dành một tiếng đồng hồ đầu tiên trong ngày cho “Dự án quan trọng nhất”: chính bạn. Có thể là đọc nốt chương sách về một kỹ năng mới bạn đang theo đuổi, viết vài dòng cho blog cá nhân, hay phác thảo một ý tưởng kinh doanh nhỏ mà bạn ấp ủ từ lâu.
Trong khoảnh khắc đó, bạn không phải là Trưởng phòng Marketing, không phải là Giám sát Dự án. Bạn đơn giản là bạn, trong phiên bản đang tiến bộ từng ngày.
Nghe có vẻ hơi lý tưởng, phải không? Tôi hiểu. Vì đã có một thời gian dài, tôi cũng nghĩ rằng đó là một điều xa xỉ. Thực tế của hầu hết chúng ta lại thường là những tối Chủ nhật chông chênh. Chúng ta ngồi lướt điện thoại, nhưng tâm trí thì đã bắt đầu chạy trước đến sáng mai với một cảm giác ngao ngán, những giờ họp dài đằng đẵng, những email chất đầy hộp thư, sự bận rộn đến kiệt sức.
Và rồi trong một khoảnh khắc tĩnh lặng giữa guồng quay đó, một câu hỏi bất chợt hiện lên: “Nếu ngày mai, tấm danh thiếp trên bàn mình bỗng dưng biến mất, không còn chức danh, không còn công ty… thì mình là ai?”
Câu hỏi đó từng khiến tôi cảm thấy chông chênh. Bởi vì giống như rất nhiều người trong chúng ta, tôi đã dành phần lớn thời gian và năng lượng để xây dựng sự nghiệp, để chinh phục những cột mốc. Chức danh giống như một tấm áo khoác vừa vặn, một sự ghi nhận cho những nỗ lực không ngừng. Nhưng mặc nó quá lâu, đôi khi chúng ta quên mất con người thật của mình bên trong.
Bài viết này không phải để phê phán chức danh. Đây là hành trình tách bản sắc của chính bản ra khỏi chức danh, một hành trình tạm biệt sự phụ thuộc vào những định nghĩa bên ngoài để tìm thấy sự vững chãi từ chính nội tại.
Sự phụ thuộc vào chức danh và khủng hoảng bản sắc cá nhân
Khi ai đó hỏi “Dạo này bạn làm gì”, và câu trả lời khuôn mẫu hay gặp chính là “Mình làm [chức danh] ở [công ty]”. Câu trả lời đó giống như một tấm khiên an toàn, ngắn gọn và đủ an toàn thậm chí là tự hào. Nhưng ẩn chưa đó là cái bẫy gắn chặt giá trị của chúng ta vào chức danh.
Và hóa ra, việc gắn liền bản sắc cá nhân với chức danh và công việc của mình là một hiện tượng phổ biến ở cuộc sống hiện đại. Một khảo sát của Pew Research năm 2023 cho thấy khoảng 39% người lao động Mỹ coi công việc hoặc sự nghiệp là yếu tố rất quan trọng trong việc định hình bản sắc của họ; tỉ lệ này thậm chí lên tới 53% ở nhóm người có bằng sau đại học.
Các chuyên gia tâm lý gọi đây là một ván cược đầy rủi ro. Khi chúng ta “quá định nghĩa mình bằng công việc”, chúng ta đang đặt cược toàn bộ sự ổn định tinh thần của mình vào một thứ có thể biến mất bất cứ lúc nào. Nếu công việc thay đổi, bị sa thải, hay đơn giản là ta không còn phù hợp, cảm giác mất phương hướng và khủng hoảng bản sắc là điều khó tránh khỏi.
Nguy hiểm hơn, đôi khi chức danh còn tạo ra ảo tưởng về năng lực. Có một sự thật trớ trêu trong quản trị được gọi là “Nguyên lý Peter”: người ta thường được thăng chức vì làm tốt công việc cũ, chứ không phải vì họ có năng lực cho công việc mới. Nghiên cứu “Promotions and the Peter Principle” (Benson, Li & Shue, 2018) sử dụng dữ liệu vi mô từ 214 công ty bán hàng tại Mỹ chỉ ra rằng các doanh nghiệp thường đề bạt nhân viên giỏi chuyên môn lên làm quản lý dựa trên thành tích hiện tại, thay vì tiềm năng quản lý. Kết quả là nhiều “nhân viên xuất sắc trở thành quản lý tồi”.
Benson, A., Li, D., & Shue, K. (2019). Promotions and the Peter Principle. The Quarterly Journal of Economics, 134(4), 2085–2134. https://doi.org/10.1093/qje/qjz020
Vì thế để thoát khỏi “khủng hoảng hiện sinh sự nghiệp” hay việc ảo tưởng danh xưng, chúng ta cần nhận thức được giá trị và bản sắc của bản thân, đồng thời liên tục tiến bộ và gia tăng năng lực.
Làm sao để bắt đầu hành trình định nghĩa chính mình?
Nếu bạn đọc đến đây và cảm thấy có một phần câu chuyện của mình trong đó, thì tin tốt là: bạn không hề đơn độc. Và việc nhận ra mình đang “mắc kẹt” chính là bước đầu tiên, cũng là bước quan trọng nhất.
Hành trình bước ra khỏi chiếc bóng của chức danh không phải là một điều gì đó đao to búa lớn như nghỉ việc hay bắt đầu một cuộc cách mạng. Nó bắt đầu từ những thay đổi nhỏ bé từ bên trong, qua quá trình tự rèn luyện của bản thân và đồng hành cùng nhiều người khác.
Hãy biến những buổi tối Chủ nhật chông chênh thành những buổi sáng thứ Hai đầy chủ đích với 03 bước sau:
Bước 1: Bắt đầu bằng việc định hình – Bạn thực sự muốn trở thành ai?
Trước khi xây một ngôi nhà, người ta cần có bản vẽ. Trước khi bắt đầu một hành trình, bạn cần biết đích đến của mình. Hãy tạm gác lại những câu hỏi “Mình nên làm công việc gì?”, “Mình nên học kỹ năng gì?”. Thay vào đó, hãy dành cho mình một khoảng lặng và tự hỏi những câu sâu hơn:
- Ngoài công việc hiện tại, điều gì khiến bạn thực sự thấy mình “sống”?
- Nếu tiền bạc và sự phán xét không tồn tại, bạn sẽ dành thời gian của mình để làm gì?
- Bạn muốn 5 năm nữa, khi nhìn lại, bạn sẽ tự hào về những giá trị cốt lõi nào của chính mình? — Một người sâu sắc hơn, một người can đảm hơn, hay một người có khả năng tạo ra giá trị gì đó cho người khác?
Đừng áp lực phải có câu trả lời hoàn hảo ngay lập tức. Cứ viết xuống tất cả những gì nảy ra trong đầu trong 15 phút. Bước đầu tiên này là để phác thảo nên “chân dung con người” mà bạn khao khát hướng tới, độc lập với mọi chức danh.
*Bạn cũng có thể đọc thêm bài viết “Trở thành chính mình” để xây dựng phiên bản mà bạn muốn trở thành.
Bước 2: Xây dựng nền tảng từ bên trong – hệ thống niềm tin cốt lõi.
Nhiều người trong chúng ta mang trong mình những niềm tin giới hạn như: “Mình lớn tuổi rồi, khó học cái mới”, “Mình không có năng khiếu”, hay “Mình không có thời gian”. Đây chính là những bức tường vô hình ngăn cản chúng ta.
Để thay đổi, chúng ta cần cho phép mình một niềm tin mới: “Tôi có thể học hỏi và tiến bộ mỗi ngày”. Đây chính là cốt lõi của “tư duy phát triển”. Hãy cho phép mình được làm một người mới bắt đầu. Cho phép mình được sai, được thử nghiệm. Thay vì nói “Tôi không làm được”, hãy thử đổi thành “Tôi chưa làm được việc này, tôi cần học thêm điều gì?”.
Sự thay đổi nhỏ trong cách suy nghĩ này giống như việc vun lại gốc rễ cho một cái cây. Khi gốc rễ vững chắc, cái cây mới có thể vươn cao.
Bước 3: Xây dựng một bản đồ tiến bộ cho riêng mình.
Ý định tốt mà không có hành động cụ thể thì cũng chỉ là mơ mộng. Đây là lúc chúng ta biến những phác thảo ở bước 1 thành một lộ trình khả thi. Hãy gọi đó là Bản đồ Tiến bộ.
Nó không phải là một ứng dụng phức tạp hay một danh sách việc cần làm dài vô tận khiến bạn thêm áp lực. Hãy hình dung nó như một hệ thống GPS cá nhân, được gói gọn trên một trang giấy duy nhất.
- Nó giúp bạn xác định rõ “đích đến” – con người bạn muốn trở thành trong 3-6 tháng tới.
- Nó giúp bạn chia nhỏ hành trình lớn đó thành những mục tiêu cụ thể hàng tháng và những hành động đơn giản hàng tuần.
- Nó giúp bạn theo dõi những “chiến thắng nhỏ” mỗi ngày, tạo ra động lực tiến bộ rõ rệt và đo lường được cụ thể mỗi tuần.
Bản đồ tiến bộ giúp bạn thực hiện hành trình gia tăng năng lực với hệ thống những tư duy mới và thói quen mới nhẹ nhàng, đầy hứng khởi. Nó là công cụ để bạn trả lời câu hỏi “Tuần này, mình sẽ làm gì để tiến gần hơn đến con người mình mong muốn?”.
Hành trình vĩ đại nhất là hành trình trở thành chính mình.
Chức danh công việc có thể đến rồi đi. Công ty có thể thay đổi. Nền kinh tế có thể biến động. Nhưng con người bạn trở thành, những năng lực bạn xây dựng, và sự vững chãi từ nội tại là những thứ không ai có thể lấy đi được.
Vào ngày 10/10 sắp tới, chúng tôi sẽ chính thức ra mắt Bản đồ Tiến bộ. Đây không phải là một khóa học, đây là một hành trình rèn luyện mà tôi đã theo đuổi suốt 02 năm qua. Tôi xin gửi lời mời cùng bạn bước vào hành trình kiến tạo nên phiên bản tốt nhất của chính mình, một cách có chủ đích và đầy niềm vui.
Đăng ký ngay tại đây để trở thành những người đầu tiên nhận được “tấm bản đồ” cho tương lai của bạn.
Bởi vì bạn giá trị hơn rất nhiều so với những gì ghi trên một tấm danh thiếp.
Hẹn gặp bạn trên hành trình này.
